Οικονομία και ηθική

του Νίκου Κυριαζή

Το Βήμα
23 Νοεμβρίου 2011

Η σχέση οικονομίας και ηθικής έχει τονισθεί ουσιαστικά από τη δημιουργία της οικονομικής επιστήμης ως ανεξάρτητης επιστήμης το 1776 από τον Ανταμ Σμιθ, που ο ίδιος ήταν καθηγητής « Ηθικής». Στην σύγχρονη επιστήμη αναλύεται όλο και πιο συχνά στα πλαίσια της θεσμικής προσέγγισης. Η ηθική είναι πολύ σημαντική για την καλή λειτουργία της οικονομίας γιατί δημιουργεί εμπιστοσύνη μεταξύ των συναλλασσόμενων που με την σειρά της μειώνει το «κόστος συναλλαγής» (transaction cost) όπως το όρισε ο νομπελίστας R. Coase, που όσο μικρότερο τόσο καλύτερη είναι η κατανομή των πόρων και βέλτιστη «απόδοση» τους, άρα αυξάνεται και η συνολική ευημερία της οικονομίας. Κόστη συναλλαγής είναι πχ τα κόστη πληροφόρησης, εξασφάλισης των όρων της κλπ.

Ένα παράδειγμα το κάνει κατανοητό: αν δυο άτομα έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο, ο πρώτος μπορεί να συνδιαλλαγεί με τον δεύτερο (πχ σύναψη εμπορικής πράξης, δανείου κλπ) μόνο με προφορική συμφωνία ή ένα γραπτό ιδιόχειρο σημείωμα (όπως γινόταν συχνά στον Μεσαίωνα μεταξύ μελών εμπορικών συντεχνιών (guilds)). Αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη, τότε πρέπει αν γραφούν συμβόλαια από συμβολαιογράφους, δικηγόρους κλπ που συνεπάγεται κόστος συναλλαγής για τους συμβαλλόμενους.

Ο Μιλ (το 1848) και ο Σέντορ (το 1936) θεωρούν πως η εμπιστοσύνη απορρέει ως ηθική υποχρέωση, ενώ ο νομπελίστας Αρροου την ονομάζει το «γράσο» (lubricant) των κοινωνικών επιστημών.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ηθική ως δημιουργία εμπιστοσύνης στις σχέσεις κράτους πολίτη. Κι εδώ η φορολογική πολιτική έχει τον πρώτο ρόλο. Σύγχρονοι οικονομολόγοι, όπως ο νομπελίστας Τζέιμς Μπουκάναν (σε άρθρο του το 1986 «Τα ηθικά όρια της φορολογίας») έχουν επιχειρηματολογήσει πως υπάρχουν σαφή ηθικά όρια στην φορολόγηση, που αν το κράτος τα υπερβεί, κατακρημνίζεται η εμπιστοσύνη με καταστροφικές συνέπειες για την λειτουργία της οικονομίας.

Τα πρόσφατα φορολογικά μέτρα στην Ελλάδα υπερβαίνουν αυτά τα όρια. Η πρώτη στάθμιση της ηθικής της φορολογίας έχει ως μέτρο την ανταποδοτικότητα. Κάθε φορολογία που δεν είναι πλήρως ανταποδοτική, δεν είναι «ηθική» και η ανταποδοτικότητα της φορολογίας στην Ελλάδα είναι μικρή. Το κράτος δήθεν προσφέρει αγαθά στους πολίτες του «δωρεάν υπηρεσίες» (δηλαδή που έχουν πληρωθεί από τη φορολογία) αλλά στην πραγματικότητα όχι, πχ: δωρεάν παιδεία με πληρωμή για φροντιστήρια, δωρεάν περίθαλψη με φακελάκια για τους γιατρούς, δωρεάν πολεοδομικές άδειες με μίζες κλπ.

Περισσότερα